Legendarne podwaliny chińskiej cywilizacji, cz. 5.: Cesarz Shun

The Epoch Times 22.07.2016 11.02.2018

Według ustnej tradycji cesarz Shun żył w latach od 2294 do 2184 p.n.e. Na zdjęciu pomnik cesarza (Dingar – praca własna / <a href="https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=4167282">domena publiczna</a>)

Według ustnej tradycji cesarz Shun żył w latach od 2294 do 2184 p.n.e. Na zdjęciu pomnik cesarza (Dingar – praca własna / domena publiczna)

To piąty z serii artykułów autorstwa zespołu redakcyjnego „The Epoch Times” na temat źródeł cywilizacji chińskiej i tradycyjnych chińskich wierzeń. Seria ta jest poświęcona dziejom Chin i ukazuje wkład kluczowych mitycznych postaci w tworzenie zesłanej przez Niebiosa kultury Państwa Środka. W tym artykule przedstawiamy sylwetkę cesarza Shuna, następcy sławnego cesarza Yao.

Cesarz Yao, widząc, że jego własny syn Dan Zhu nie spełniał pod wieloma względami warunków, by objąć po ojcu tron, poszukiwał godnego człowieka, któremu mógłby przekazać obowiązki związane z pełnieniem władzy.

Yao przedstawiono czterech kandydatów, lecz żaden z nich nie podjął się zadania. Szczęśliwie ostatni z nich, mędrzec Si Yue, zaproponował Yu Chongua – człowieka o niskim pochodzeniu, lecz nieskazitelnym charakterze. Znany jest on pośmiertnie jako cesarz Shun.

Syn wypełniający synowskie powinności w niewdzięcznej rodzinie

Shun miał bardzo trudną większą część dzieciństwa. Po śmierci matki jego ojciec ponownie się ożenił, a macocha ze szczególną niechęcią traktowała Shuna i jego starszego brata. Pracowali ponad siły, często bez powodu ich karano, wyklinano i bito. Niekiedy także nie mieli nic do jedzenia.

Brat Shuna nie przeżył udręki, lecz dla przyszłego cesarza była to okazja, by hartować moralny charakter. Pewien taoistyczny mistrz o imieniu Wu Cheng Zi dojrzał w nim, jako dziesięciolatku, kogoś rokującego wielkie nadzieje i zaofiarował się, że nauczy go czytania i pisania.

Cesarz Shun – wizerunek z czasów dynastii Han (według malowidła ściennego z czasów dynastii Han – Li Ung Bin, „Outlines of Chinese History”, Shanghai 1914 / domena publiczna, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=4297913)

Jednakże nie dopuściła do tego jego macocha i Shun, zamiast zająć się nauką, musiał pasać bydło.

Zapiski mówią, że ociemniały na starość ojciec Shuna był upartym człowiekiem, nierozróżniającym prawdy i zła, a dość niemądrą macochę cechowała podstępna i przebiegła natura. Przyrodni brat Xiang był pełnym zadowolenia i chciwości okrutnikiem.

Jak na syna przystało, Shun znosił trudny los z synowską pokorą. Bity przez ojca małą rózgą znosił dzielnie niezasłużoną karę, lecz w obliczu dużej pałki uciekał przed nim, chcąc uniknąć poważnych obrażeń. Nigdy się nie skarżył, a ilekroć go potrzebowano, zawsze był gotów z życzliwością wszystko wykonywać.

Cesarz Yao wzywa Shuna

Gdy dorósł, macocha wyrzuciła go z domu i odtąd był zdany już tylko na siebie. Shun powędrował więc w inne okolice. Udał się do wioski, w której zajmowano się garncarstwem i nie upłynęło wiele czasu, a przedmioty tam produkowane zaczęły nabierać niespotykanego dotąd piękna. Miało to miejsce w społeczności znajdującej się dzisiaj w prowincji Shanxi.

Ludzie wkrótce przekonali się, iż młody Shun to niezwykle dobry i zasługujący na szacunek człowiek. Mówiono, że służą mu nawet dzikie zwierzęta. Pewnego razu w okolicach góry Li, gdy zajmował się nieuprawianą dotąd ziemią, dziki słoń pomógł mu zaorać pole, a ptaki oczyściły je z chwastów.

Ludność uznała to jako pomyślne oznaki przyszłej wielkości Shuna. Jego ciężka praca i szlachetność wydawały owoce. Posiadał dar rozwiązywania problemów wielu grup, w których się znalazł. Na terenach wokół góry Li ustały dzięki jego umiejętnościom sąsiedzkie spory o ziemię. Uprawianą własnym wysiłkiem z nieużytków niczyją dotąd ziemię rozdawał słabym i biednym pod zasiewy. Jego hojność i bezinteresowne poświęcenie stawało się przykładem dla innych. Wielu ludzi przybywało, by żyć i pracować blisko Shuna.

Mędrzec Si Yue zarekomendował cesarzowi Yao trzydziestoletniego Shuna.

Shun nie był wcale zainteresowany tym pomysłem. Powiedział do Si Yue: „Jestem tylko podrzędnym człowiekiem i nie śmiem żywić myśli o tak wielkich rzeczach”.

Pomimo to cesarz Yao przywołał Shuna do siebie. Według relacji z dzieła konfucjańskiego uczonego Xun Zi władca zadał mu pytanie: „Gdybym zapragnął rządzić światem, to którą z doradzonych mi metod powinienem wybrać?”.

Shun odpowiedział: „Jeśli nie zbaczając z drogi, będziesz przekonany o słuszności własnego działania, bez uchybień będziesz przykładał wagę do szczegółów oraz stanowczo wytrwasz w swoich zamiarach i wierze, to świat w naturalny sposób odpowie tym samym. Z determinacją równą Niebu i Ziemi oraz z troską o szczegóły, jak jasność Słońca i doskonałość Księżyca, twoja uczciwość i poświęcenie wypełni Ci wnętrze i zamanifestuje się na zewnątrz. Obejmie wszystko aż po Cztery Morza i z zewsząd będzie to można dostrzec. Cóż więc w ten czas pozostanie do rządzenia?”.

Cesarz Yao, będąc pod wielkim tego wrażeniem, dał Shunowi za żony swoje dwie córki i wyposażył. Według niektórych przekazów Shun wybudował sobie dom w pobliżu rzeki Gui i jak wcześniej, tak i teraz starał się nadal służyć pomocą przybranej rodzinie. Jego żony bez wyniosłości wypełniały swoje domowe obowiązki.

Rodzina Shuna wcale nie była zachwycona na widok przyznanych mu honorów i targała nią zazdrość i gniew. Jego przyrodni brat Xiang usiłował kilkakrotnie różnymi metodami go zgładzić, ale Shun wychodził z tego zawsze obronną ręką. Niewzruszona prawość i brak urazy poruszyły nawet okrutnych krewnych i ostatecznie przestali go nękać.

Dzieło Shuna

Aby przygotować Shuna na tron, cesarz Yao mianował go pierwszym ministrem. Ten uporządkował wszystkie powierzone mu dziedziny, w tym zmienił system edukacji. Cesarz dał mu także za zadanie przyjmowanie poselstw książąt z różnych podległych regionów. Podczas tych spotkań Shun nabierał doświadczenia w obowiązującej na dworze ścisłej etykiecie, dość skomplikowanej, lecz pozwalającej na utrzymywanie wielkości, uroczystej atmosfery i powagi.

System edukacji wprowadzony przez Shuna koncentrował się na tym, by młodzi uczyli się od starszych. W „Księdze rytuałów” („Liji”), należącej do kanonu pism konfucjańskich, jest mowa o tym, że wybudowano specjalnie dla starszych wykładających nauczycieli oraz uczących się siedziby ulokowane w okolicach spichlerzy, gdzie można by było gromadzić dzieci dla podnoszenia ich wiedzy i mądrości. System ten uformował podstawy szkolnictwa w zachodniej dynastii Zhou w X w. p.n.e .

W tym czasie Wielka Powódź (przedstawiona w poprzedniej części) nadal pustoszyła Chiny. Yao wyznaczył Shunowi niebezpieczne zadanie i wysłał go na inspekcję po kraju w celu zbadania aktualnej sytuacji. W takich warunkach podróżowanie przez góry, lasy, rzeki i bagna było trudnym przedsięwzięciem, sytuację pogarszały nieraz dodatkowo ulewne deszcze i gwałtowne burze. Łatwo było zboczyć z drogi, można było także natknąć się na jadowite węże i dzikie zwierzęta.

Shun dzielnie podczas tej przeprawy dowodził swoimi ludźmi. Podczas wędrówki na ubitej ścieżce w lesie napotkali trzy tygrysy. Zwierzęta ryknęły na widok tak wielu ludzi, lecz Shun wystąpił naprzód i przemówił do nich. Powiedział: „Jesteśmy tu z rozkazu cesarza z powodu Wielkiej Powodzi oraz po to, by nieść pomoc ludziom. Nie spodziewaliśmy się zobaczyć was tutaj. Proszę, wróćcie do waszej jaskini i ustąpcie nam drogi”.

Zrozumiawszy to, tygrysy odeszły. Cesarz Yao tak skomentował to spotkanie: „Ma albo takie błogosławieństwa od bogów, albo jego czystość może poruszyć każde stworzenie”.

Podczas wędrówki na ubitej ścieżce w lesie napotkali trzy tygrysy (Alexas_Fotos / Pixabay)

Panowanie cesarza Shuna

Kiedy jednak cesarz Yao namawiał Shuna, aby ten objął po nim tron, ten skromnie odrzucił propozycję. Ale Yao starzał się jednak coraz bardziej, i tak Shun z pomocą ministra rolnictwa sprawował wiele lat władzę jako regent.

Wkrótce różne pomyślne znaki skłoniły go do tego, by samodzielnie objął rządy.

Przekazanie cesarskiej władzy Shunowi przez Yao i jego abdykację poprzedzał trwający długo etap wypełniony podniosłym religijnym rytuałem, jak opisano to w tekstach z dynastii Han. Po odbytej kąpieli Yao pościł od mięsa i wina oraz wybudował bogom nowe ołtarze. Modlił się do Niebios wraz z Shunem i dworem, by wybrać pomyślny moment.

W dniu rozpoczęcia pierwszego etapu ceremonii Yao wraz z podwładnymi złożył bogom dary ofiarne. Gdy zanurzył w rzece kawałek świętego jadeitu, to w odpowiedzi na ten akt z wody wystrzeliły kolorowe światła. Pojawiły się nad górami chmury i mgły uznane za pomyślną wróżbę, wiał silny wiatr, a woda w rzece była wzburzona.

Smok wynurzył się z wodospadu, niosąc coś w zębach. Zbliżył się do ołtarza, upuścił przedmiot, po czym powrócił w głębiny. Tym darem była mapa zawierająca pozycje Słońca, Księżyca i gwiazd wraz z rzekami i górskimi pasmami lądu. To było „He Tu”, zazwyczaj tłumaczone jako „Mapa Rzeki Żółtej”.

Dwa lata minęły i cesarz Yao odprawił drugi ceremonialny rytuał. Tym razem pojawił się olbrzymi żółw z wielką księgą na skorupie. Wolumin był zrobiony z żółwich skorup i miał wyryte czerwonymi chińskimi znakami wezwanie Shuna do objęcia tronu. To było „Luo Shu”, tłumaczone jako „Księga Rzeki Luo”.

Uwspółcześnione diagramy „He Tu” („Mapa Rzeki Żółtej”) i „Luo Shu” („Księga Rzeki Luo”) (Philolo / domena publiczna)

Będąc świadkiem tych cudów, Yao abdykował, a Shun został mianowany cesarzem.

Rządy cesarza Shuna cechował daleko posunięty humanitaryzm. Poza najbardziej szczególnymi przypadkami kary cielesne i bezwzględne tortury zostały zniesione. Przestępstwa, których rezultatem były kary takie jak obcięcie nosa bądź stopy, ścięcie głowy, karne tatuowanie, zastąpiono wygnaniem, grzywną lub chłostą. Było to zgodne ze zrozumieniem przez Shuna znaczenia edukacji moralnej – wierzył, że społeczeństwo, w którym ludzie wstydzą się popełniać przestępstwo, jest lepsze od tego, w którym karze się ich tylko dla utrzymania posłuszeństwa.