Historia chińskich znaków

Inskrypcje w kamieniu z Zachodniej Dynastii Zhou na tle inskrypcji wróżebnych z okresu dynastii Shang (Liuzpy – praca własna, zdjęcie modyfikowane, <a href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/">CC BY-SA 3.0</a> / <a href="https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=25487409">Wikimedia</a>)

Inskrypcje w kamieniu z Zachodniej Dynastii Zhou na tle inskrypcji wróżebnych z okresu dynastii Shang (Liuzpy – praca własna, zdjęcie modyfikowane, CC BY-SA 3.0 / Wikimedia)

Spośród wszystkich dziedzictw i spuścizn kulturowych, jakie rozwinęły się na świecie, żadne nie są bardziej znaczące niż ludzki język. Ze wszystkich istniejących języków żaden nie jest równy pod względem długości istnienia językowi chińskiemu, a dokładniej chińskim znakom, które są logogramami.

Wykorzystywanie przez Chińczyków obrazków jako elementów składowych języka jest czymś unikatowym pośród prawie wszystkich innych języków pisanych, jakie obecnie są w użyciu. Co do innych starożytnych systemów, w których stosowano piktogramy, takie jak egipskie hieroglify i pismo klinowe z Mezopotamii, zniknęły one z naszego świata mniej więcej dwa tysiące lat temu.

Geneza języka chińskiego

W starożytnych Chinach ludzie wiązali supełki na sznurach, aby zapisywać i odczytywać pewne informacje. Ta prymitywna forma zapisu jest znana również jako „kipu” („quipu”) lub mówiące węzły, które były szeroko stosowane przez niektóre starożytne kultury z andyjskiej części Ameryki Południowej oraz przez niektórych rdzennych Hawajczyków. Językoznawcy zgodzili się, że kipu służyło zarówno jako narzędzie do liczenia i zapamiętywania, jak i do zapisania ważnych wydarzeń.

Według archeologów najwcześniejsza znana forma chińskiego pisma to „jiaguwen” (甲骨文) lub napisy na kościach wróżebnych. Jiaguwen można znaleźć już w chińskiej erze brązu. Piktogramowe znaki zostały wyryte na skorupach żółwi oraz kościach zwierząt i zdaniem naukowców były używane do wróżenia z ognia.

Jiaguwen zostało odkryte przez przypadek i to dopiero w 1899 roku przez Wang Yironga, cesarskiego urzędnika z czasów dynastii Qing. Udokumentowano fakt, że Wang zachorował na malarię i udał się do chińskiego sklepu zielarskiego, gdzie wśród różnych składników znalazł „kości smoka”. Miały na sobie wyryte pewne osobliwe logograficzne znaki. Wang, sam będąc ekspertem w dziedzinie epigrafiki, zadecydował o zakupie wszystkich „kości smoka” ze sklepu zielarskiego, z którego akurat korzystał, jak też ze wszystkich innych dostępnych sklepów zielarskich. Po dalszych badaniach Wang rozpoznał w tych piktogramach pewnego rodzaju znaki wróżbiarskie używane od dawien dawna, od czasów dynastii Shang (1766-1046 r. p.n.e.). W ciągu całego życia udało mu się zebrać ponad 1500 sztuk kości wróżebnych. A owe piktogramy zostały później nazwane jiaguwen.

Do dzisiaj znaleziono ok. 150 tys. sztuk kości wróżebnych, które znajdują się w muzeach oraz prywatnych kolekcjach na całym świecie. Językoznawcy i archeolodzy zdołali jak do tej pory odszyfrować ok. 1500-2000 spośród niemal 5000 piktogramów znalezionych na kościach wróżebnych.

Obecnie językoznawcy zgadzają się, że oficjalny chiński system zapisu powstał w czasach Żółtego Cesarza (ok. 2700 r. p.n.e.). Legenda głosi, że pewnego dnia Żółty Cesarz poprosił Cangjie, swojego nadwornego historyka, który według krążących do dziś opowieści miał dwie źrenice w każdym oku, aby wynalazł system zapisu, jakim można byłoby zastąpić mało efektywną metodę zawiązywania węzłów na sznurze.

Obserwacja zarówno śladów ptaków i zwierząt, jak również własnego otoczenia zainspirowała Cangjie do stworzenia piktogramów, które ewoluowały później, poprzez wiele dynastii, do kształtu dzisiejszych chińskich znaków. Przykładowo na podstawie obserwacji cienia rzucanego przez człowieka w słoneczny dzień Cangjie stworzył logograficzny znak „人”, który reprezentuje człowieka. Inny wymyślony przez niego znak „爪” oznacza łapę i obrazuje odciśnięty na ziemi ślad stopy zwierzęcia.

Według literatury historycznej z czasów Zachodniej Dynastii Han (206 r. p.n.e. – 25 r.), takiej jak Huainanzi (淮南子) oraz Chunqiu Yuanmingbao (春秋元命苞), kiedy Cangjie tworzył swój logograficzny system pisania, podziemne duchy zawodziły nocami, a za dnia niczym deszcz z nieba spadało proso.

W tych dwóch ważnych kronikach ze starożytnych Chin odnotowano owe nadnaturalne zdarzenia jako niezbity fakt. Na co dzień widywano przebywające razem istoty boskie i ludzi. Wrogie ludzkości istoty rozpaczały z powodu prezentu, jaki Cangjie sprawił ludziom, niebiosa zaś radowały się i zasypywały ludzkość wszelką obfitością.

Piktogramy stworzone przez Cangjie, jako pierwszy oficjalny język Chin zatwierdzony przez Żółtego Cesarza, szybko rozprzestrzeniły się po całym kraju i w tamtym czasie stały się wzorem pisma dla wszystkich Chińczyków.

Antyczne chińskie znaki logograficzne składają się z symboli wywodzących się z natury. Przykładowo znak „木” przypomina drewno lub drzewo, zaś znak z dwoma połączonymi razem drzewami „林” oznacza las. Przez wieki styl pisania chińskich znaków ewoluował od „jiaguwen” (甲骨文) do „jinzi” (金字) czy metalowych znaków rytych lub odlewanych w brązie, następnie do „dazhuan” (大篆) w czasach Zachodniej Dynastii Zhou (1045-711 r. p.n.e.) oraz „lishu” (隸書) w okresie Wschodniej Dynastii Zhou (770-256 r. p.n.e.), aż do „kaishu” (楷書) w czasach dynastii Południowych i Północnych (420-589 r.). Obecnie lishu i kaishu są wciąż szeroko stosowane zarówno w druku, jak i w kaligrafii.

Obce wpływy

Obce kultury wywarły ogromny wpływ na chińskie znaki oraz słownictwo, a przyczyniło się do tego, szczególnie w czasach współczesnych, zacieśnienie relacji z sąsiednimi krajami i resztą świata.

Pojawienie się buddyzmu w Chinach w roku 67 n.e. przyniosło znaczący rozwój tamtejszego języka. Zgodnie z pewnymi zapiskami historycznymi żyjący w tamtym czasie cesarz Ming z dynastii Han miał pewnego razu sen o złotym bogu, który unosił się nad cesarskim pałacem. Następnego dnia rano władca poprosił swoich doradców o wyjaśnienie tego snu.

Jeden z ministrów stwierdził, że bogiem ze snu z pewnością był Budda z Zachodu i że sen oznacza wielkie błogosławieństwo. Następnie minister zasugerował cesarzowi wysłanie emisariuszy do centralnej Azji, aby przywieźli stamtąd buddyjskie skrypty.

Cesarz Ming przyjął tę radę i wysłał 12-osobową delegację na Zachód. W środkowych Indiach posłańcy spotkali dwóch indyjskich buddystów Kaśjapę Matangę i Dharmaratnę, a następnie wraz z prowadzonymi przez nich dwoma białymi końmi wiozącymi buddyjskie skrypty sprowadzili ich do Luoyang, ówczesnej stolicy Chin.

Cesarz Ming był zachwycony i nakazał wybudowanie słynnej Świątyni Białego Konia, która stała się oficjalną kolebką buddyzmu w Chinach, gdzie dwóch indyjskich mnichów przetłumaczyło na język chiński dobrze znane buddyjskie skrypty, czyli „Sutrę w czterdziestu dwóch częściach”. Pomimo że historycy odnaleźli dokumenty, w których opisano wcześniejszy kontakt buddystów z Chinami, przyjmuje się, że oficjalnie buddyzm został przedstawiony w Chinach przez cesarza Minga z dynastii Han.

Zgodnie z przeprowadzonymi badaniami naukowymi w ciągu 800 lat, pomiędzy dynastią Han a dynastią Tang, do języka chińskiego dodano blisko 30 tys. słów lub wyrażeń wywodzących się ze słownictwa buddyjskiego. Powszechnie używane słowa, takie jak „現在” (teraz), „未來” (przyszłość), „世界” (świat), „因果” (przyczyna-skutek), „悲觀” (pesymizm), wszystkie wywodzą się z buddyzmu. Poszerzanie leksykonu w ten sposób nie tylko pomogło zbudować bazę chińskich znaków, lecz także rozszerzyło zrozumienie świata przez Chińczyków o czysto metafizyczny lub duchowy punkt widzenia.

O ile język i kultura japońska wywodzą się głównie z okresu chińskiej dynastii Tang (618-907 r.), o tyle z kolei na współczesne słownictwo chińskie w olbrzymim stopniu wpłynął język japoński.

Po wojnie opiumowej na język chiński tłumaczono coraz więcej japońskich publikacji. Na początku XX w. wielu Chińczyków udało się na studia do uprzemysłowionej Japonii, a język chiński zaczął absorbować dużą liczbę japońskich słów, takich jak „經濟” (ekonomia), „社會主義” (socjalizm), „資本” (kapitał), „政治” (polityka), „電話” (telefon), „派出所” (posterunek policji), „哲學” (filozofia), „雜誌” (magazyn), „幹部” (biurokrata), „藝術” (sztuka), „自由” (wolność), itd.

Zdaniem dra Zhao Binga, profesora Fudan University w Szanghaju, 70 proc. chińskiej terminologii używanej we współczesnych naukach społecznych i humanistycznych w zasadzie zostało zapożyczone z języka japońskiego.

Wpływ zachodniej kultury, zwłaszcza od czasu dynastii Qing, również stał się widoczny w języku chińskim. Słowa takie jak „咖啡” (kawa), „邏輯” (logika), „維他命” (witaminy), „高爾夫” (golf) są obecnie używane na co dzień.

Zatem chiński jest językiem żywym i znacząco rozrósł się od czasów starożytnych. W słowniku języka chińskiego z 1994 roku zebrano 85 568 chińskich znaków.

Komunistyczne zakłócenia

Wraz z biegiem historii ewolucja chińskich znaków nie zawsze przebiegała gładko. Od lat 50. Komunistyczna Partia Chin rozpoczęła intensywne starania mające na celu oddzielenie społeczeństwa od kultury dawnych Chin, by umożliwić zaimportowanej ideologii komunistycznej zapuszczenie w Chinach korzeni.

Chcąc wyeliminować wpływ tradycyjnej kultury, reżim komunistyczny przeprowadził serie kampanii politycznych, m.in. „cztery stare rzeczy” (stare zwyczaje, stara kultura, stare nawyki, stare idee), „rewolucja kulturalna” oraz prześladowania Falun Gong, praktyki medytacyjnej wywodzącej się z tradycji buddyjskiej.

Śmiertelny cios zadano chińskiemu językowi w 1956 roku, kiedy to partia komunistyczna, postępując wbrew językowemu dziedzictwu oraz sprzeciwowi zarówno społecznemu, jak i akademickiemu, nakazała Komitetowi ds. Reformy Języka wydanie długiej listy ponad dwóch tysięcy „uproszczonych” chińskich znaków, aby zastąpić nimi istniejące tradycyjne znaki.

Na skutek zastosowania wielu uproszczonych pierwiastków (podstawowych elementów znaków, nazywanych także kluczami lub radykałami – przyp. redakcji) lub usunięcia znaczącej części tradycyjnego znaku, nowe chińskie znaki utraciły swoje pierwotne znaczenie i formę artystyczną, stając się często bezsensownymi lub irracjonalnymi zapisami. Przykładowo tradycyjnym znakiem dla miłości jest „愛”, lecz w następstwie usunięcia „心” (serce) ze środka znaku uproszczony znak „爱” (miłość) oznacza dosłownie: bez serca.

W wyniku uproszczenia tradycyjnego znaku „聽” (słuchać) do formy „听”, nowa postać utraciła swoje korzenie, które symbolizowały „耳” (ucho) i „心” (serce) do słuchania, podczas gdy nowo dodany pierwiastek „口” (usta) w ogóle nie ma związku z ludzką umiejętnością słuchania.

Takie szaleństwo, jako że narzucone przez naukowców, ma na celu podważanie tradycyjnego chińskiego języka i dziedzictwa kulturowego. Szczególnie bolesne było to dla wielu Chińczyków, którzy rozumieli, że chińska kultura, a zwłaszcza język powstały w wyniku boskiej inspiracji i mają korzenie w starożytnej mitologii.

Na szczęście tradycyjne chińskie znaki są wciąż używane przez Chińczyków żyjących poza Chinami kontynentalnymi, w szczególności na Tajwanie, w Hongkongu, Makao i Singapurze. Wewnątrz Chin niektórzy ludzie nadal cenią tradycyjne chińskie znaki jako formę sztuki, zwłaszcza w kaligrafii pędzlem.

Przez wieki język chiński i tradycyjne znaki napotykały wiele wyzwań, w tym naciski pewnych sił na porzucenie logograficznej formy i zastosowanie systemu opartego na alfabecie.

Z wielu względów chińska cywilizacja i znaczna część jej dziedzictwa kulturowego jest w stanie po dziś dzień kontynuować swoje istnienie z powodu jedynego w swym rodzaju pisma logograficznego. Chińskie znaki, jakich używa do zapisu swego języka jedna czwarta populacji tego świata, z pewnością nie staną się jedynie historią; zamiast tego w czasach, które nadchodzą, będą się cieszyć powodzeniem.

Peter Zhang koncentruje swoje zainteresowania badawcze na Chinach. Jest absolwentem Uniwersytetu Harvarda.

———

Podpisz petycję w sprawie przeprowadzenia śledztwa, potępienia i odrzucenia Komunistycznej Partii Chin na stronie RejectCCP.com. Dostępna wersja w języku polskim.

Tekst oryginalny ukazał się w anglojęzycznej edycji „The Epoch Times” dnia 2019-07-21, link do artykułu: https://www.theepochtimes.com/the-story-of-chinese-characters_3010678.html

Tagi:

Wykorzystujemy pliki cookies, by dowiedzieć się, w jaki sposób użytkownicy korzystają z naszej strony internetowej i móc usprawnić korzystanie z niej. Dalsze korzystanie z tej strony internetowej jest jednoznaczne z zaakceptowaniem polityki cookies, aktualnej polityki prywatności i aktualnych warunków użytkowania. Więcej informacji Akceptuję