„Grzybobranie” ilustracja autorstwa Franciszka Kostrzewskiego z 1860 r. do III księgi „Pana Tadeusza”. Zdjęcie ilustracyjne, niezwiązane z opisywaną wystawą (Franciszek Kostrzewski – nieznane / domena publiczna)
Na wystawie „Litwo, Ojczyzno moja… Adam Mickiewicz i jego poemat ‘Pan Tadeusz’” w Muzeum Narodowym – Pałacu Wielkich Książąt Litewskich w Wilnie zaprezentowano rękopis epopei narodowej wieszcza. Zabytek na stałe przechowywany jest w Zakładzie Narodowym im. Ossolińskich we Wrocławiu. W ten sposób uczczono stulecie odzyskania przez Polskę i Litwę niepodległości. Oryginał dzieła dopiero po raz drugi jest pokazywany za granicą i po raz pierwszy na Litwie. Ekspozycję można zwiedzać do 24 lutego 2019 roku.
Poemat „odzwierciedleniem epoki dawnej Rzeczypospolitej Obojga Narodów”
Ekspozycja zorganizowana przy współpracy Muzeum Narodowego – Pałacu Wielkich Książąt Litewskich, Zakładu Narodowego im. Ossolińskich oraz Zamku Królewskiego na Wawelu – Państwowych Zbiorów Sztuki, jak również Instytutu Adama Mickiewicza oraz Instytutu Polskiego w Wilnie, prezentuje ponad 250 unikatowych eksponatów ze zbiorów ok. 30 polskich i litewskich instytucji, m.in. muzeów, bibliotek, archiwów.
Celem realizowanego projektu jest, jak czytamy na stronie litewskiego Muzeum Narodowego: „uaktualnienie więzi historycznych i kulturowych, podkreślenie wspólnego dziedzictwa Litwy i Polski, które w 2018 roku obchodzą 100-lecie odrodzenia państwowości. Wybrane arcydzieło – Pan Tadeusz – wieszcza narodowego Adama Mickiewicza jest najbardziej wyrazistym odzwierciedleniem epoki dawnej Rzeczypospolitej Obojga Narodów, a zarazem spójnikiem łączącym to nieistniejące państwo z teraźniejszymi, powstałymi na początku wieku XX – Litwą, Polską, Ukrainą i Białorusią”.
Organizatorzy wyodrębniają dwa kluczowe kierunki tematyczne wystawy: życie i twórczość Adama Mickiewicza oraz poemat „Pan Tadeusz” w kontekście historycznym.
Rękopis „Pana Tadeusza” – zeszyt – obok odpisu na czysto – księga – w zbiorach Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu (PawełMM – praca własna, CC BY 3.0 / Wikimedia)
Przybliżyć sylwetkę i twórczość wieszcza
Przygotowując ekspozycję, uwzględniono konieczność doprecyzowania faktów litewskim zwiedzającym. Z tego względu podzielono tę część na moduły opowiadające o życiu i działalności literackiej: Miejsce urodzenia (Mickiewicz w Nowogródku), Rodzina, Pochodzenie. Zwiedzając, natrafimy na chronologicznie ułożone działy: Okres wileński i kowieński, Debiut literacki, Adam Mickiewicz w Europie, Paryż, Konstantynopol. Narrację dopełniają mapy miejsc, gdzie bywał Mickiewicz w Wilnie, na Litwie czy w Europie. Każda sekcja tematyczna prezentowana jest za pośrednictwem maksymalnie trzech najistotniejszych artefaktów.
W części biograficznej wystawy osobne miejsce zajmuje moduł Pamięć o Mickiewiczu, gdzie skoncentrowano się głównie na treściach litewskich i zaprezentowano obiekty związane z Wilnem i Litwą.
W kontekst historyczny poematu wprowadza kolejny blok ekspozycji oparty na kilku wątkach. Pojawiają się tam: rozbiory Rzeczypospolitej Obojga Narodów, insurekcja kościuszkowska, Konstytucja 3 maja, Napoleon, powstanie listopadowe na Litwie (1831 rok). Prezentowane treści mają pomóc zwiedzającym zrozumieć przyczyny i okoliczności powstania „Pana Tadeusza”. Przybliżają nastroje ówczesnej epoki, jej tragizm i heroizm. Ilustrują także znaczenie dzieła dla działań niepodległościowych.
Po raz pierwszy słynny rękopis w litewskim muzeum
„Pan Tadeusz”, 1834, tom I, strona tytułowa (domena publiczna)
W drugiej części wystawy poznajemy Mickiewiczowski poemat na podstawie głównych motywów dzieła: Zamek, Urząd, Karczma, Dwór, Pan Tadeusz. Ponadto ze względu na miejsce wydarzenia pojawił się blok przygotowany z myślą szczególnie o litewskiej publiczności, mianowicie – Wilno w „Panu Tadeuszu”.
Scenariusz ekspozycji uwzględnia także wpływ dzieła na literaturę litewską. Szlakiem „Pana Tadeusza na Litwie” to możliwość obejrzenia tłumaczeń epopei pochodzących z poł. XIX w.
Vydas Dolinskas, dyrektor Pałacu Wielkich Książąt Litewskich, podczas konferencji prasowej związanej z otwarciem wystawy, przypomniał: – Wystarczy wspomnieć pierwsze wersy litewskiego hymnu narodowego Vincasa Kudirki „Litwo, Ojczyzno nasza…”, które są parafrazą pierwszego wersu Inwokacji „Pana Tadeusza”.
Wystawę zamyka blok o nazwie Wydania „Pana Tadeusza” i rękopis. Są tam XIX- i XX-wieczne publikacje i tłumaczenia dzieła. Zwieńczeniem ekspozycji jest oczywiście rękopis wieszcza. Dodatkową atrakcją zaś rekwizyty w postaci szkatuły, portfela, notesu, pióra i ołówka Adama Mickiewicza. Nie zapomniano też pokazać woreczka z kowieńską ziemią, którą autor nosił przy sobie, przebywając na emigracji.
Patronat honorowy nad ekspozycją „Litwo, Ojczyzno moja… Adam Mickiewicz i jego poemat ‘Pan Tadeusz’” sprawują premierzy Polski i Litwy Mateusz Morawiecki i Saulius Skvernelis, patronatem objęli wydarzenie także ministrowie kultury obu państw Piotr Gliński oraz Liana Ruokytė-Jonsson, którzy uczestniczyli w wernisażu wystawy.
Ekspozycji towarzyszy bogaty program wydarzeń kulturalnych i edukacyjnych.
A.I., źródła: MN Pałac Wielkich Książąt Litewskich, Ossolineum, Wiadomości znad Wilii, PAP.
