Prom Jan Heweliusz w Świnoujściu. Widoczne uszkodzenia po niedawnym pożarze, 1986 r. (Balcer – praca własna, CC BY 2.5, zdjęcie modyfikowane / Wikimedia)
Narodowe Muzeum Morskie w Gdańsku wzbogaciło się o osobiste przedmioty oraz kombinezon ratunkowy Grzegorza Sudwoja, ocalałego z katastrofy promu Jan Heweliusz. W piątek, w przededniu 30. rocznicy katastrofy, muzealnicy złożyli wieńce przed pomnikiem ku czci „Tych, którzy nie wrócili z morza”.
Narodowe Muzeum Morskie w Gdańsku zaprezentowało przedmioty, które otrzymało od ocalałego z katastrofy promu Jan Heweliusz drugiego elektryka Grzegorza Sudwoja.
„To są przedmioty codziennego użytku, które normalnie nie byłyby w żaden sposób szczególne. Natomiast w kontekście tej tragedii to są obiekty, dla nas, muzealników, o wyjątkowej wartości” – mówił zastępca dyrektora NMM ds. merytorycznych dr Marcin Westphal.
Sudwoj przekazał muzeum skórzaną saszetkę wraz z zawartością, elektroniczny zegarek, podręczny notes z zapiskami, podróżny przybornik do szycia oraz modlitewnik i brelok ze św. Krzysztofem, patronem przewoźników.
Zastępca dyrektora ds. merytorycznych dr Marcin Westphal na prezentacji osobistych przedmiotów z pokładu promu Jan Heweliusz, Spichlerze na Ołowiance w Gdańsku, 13.01.2023 r., w przededniu 30. rocznicy katastrofy promu (Adam Warżawa / PAP)
„Pan Sudwoj prawdopodobnie miał je przy sobie w momencie tragedii” – stwierdził dr Westphal.
Dodał, że saszetkę wraz z zawartością odnalazł niemiecki nurek, który penetrował rejon wraku.
„Zauważył saszetkę i podniósł ją z dna. Dzięki dokumentom, które znajdowały się w środku, ustalono, do kogo należały. Zwrócono je panu Grzegorzowi, a on po latach zdecydował się przekazać przedmioty do naszych zbiorów” – mówił zastępca dyrektora.
„Kiedy wyjmowaliśmy je z saszetki, to wysypał się piach z dna morskiego” – podkreślił dr Westphal.
Poza osobistymi przedmiotami Grzegorz Sudwoj przekazał muzeum kombinezon ratunkowy, który miał na sobie w chwili katastrofy Heweliusza. „Kombinezon umożliwiał przetrwanie w trudnych warunkach” – ocenił dr Westphal. Zaznaczył, że w dniu katastrofy woda miała 2 st. Celsjusza, więc gdyby nie kombinezon, to Sudwoj prawdopodobnie by nie przeżył.
Pozyskane przez NMM przedmioty zostaną poddane konserwacji. Muzeum nie wyklucza, że w przyszłości będą prezentowane zwiedzającym.
Przed prezentacją pozyskanych przedmiotów dyrekcja muzeum oraz pracownicy zapalili znicze przy pomniku ku czci „Tych, którzy nie wrócili z morza”.
Prom Jan Heweliusz zatonął przed świtem 14 stycznia 1993 r. w pobliżu niemieckiej wyspy Rugia. Była to najtragiczniejsza katastrofa w historii polskiej żeglugi – zginęło 55 osób – obywateli Polski, Austrii, Węgier, Czech, Szwecji i Norwegii.
Prezentacja osobistych przedmiotów z pokładu promu Jan Heweliusz, Spichlerze na Ołowiance w Gdańsku, 13.01.2023 r., w przededniu 30. rocznicy katastrofy promu (Adam Warżawa / PAP)
Heweliusz wypłynął w nocy z 13 na 14 stycznia 1993 r. ze Świnoujścia do szwedzkiego Ystad. Rejs rozpoczął się z opóźnieniem, bo wcześniej naprawiano furtę rufową, czyli klapę zamykającą wnętrze pokładu kolejowo-samochodowego. Na pokładzie znajdowały się 64 osoby: pasażerowie i członkowie załogi, 28 tirów i 10 wagonów kolejowych.
Rejs przebiegał normalnie do ok. godz. 3.30, kiedy na morzu zaczął się sztorm. Prom płynął wówczas wzdłuż wybrzeży Rugii. Około godz. 4.00, gdy Jan Heweliusz minął północno-zachodni cypel wyspy, huragan uderzył w jego burtę z siłą 12 stopni w skali Beauforta. Kapitan Andrzej Ułasiewicz próbował ratować jednostkę poprzez ustawienie jej dziobem w kierunku fal, jednak bezskutecznie. O 4.30 kapitan – wobec coraz większego przechyłu jednostki – nakazał jej opuszczenie.
Wysłano sygnał SOS. Rosnący przechył i ciężkie warunki pogodowe uniemożliwiły załodze spuszczenie szalup, mimo to prowadzono akcję ratunkową, w której uczestniczyły niemieckie, duńskie i szwedzkie śmigłowce, a także promy Nieborów i Kopernik, niemiecki holownik ratowniczy Arkona i polski statek Huragan. Na wodę spuszczono siedem tratw. Około godz. 11.00 prom zatonął. Kapitan, pierwszy oficer Roger Janicki i trzeci oficer Janusz Lewandowski do końca pozostali na mostku kapitańskim.
Zginęło 55 osób: 35 pasażerów (w tym dwoje dzieci) i 20 członków załogi. Odnaleziono 39 ciał. Uratowano dziewięciu członków załogi.
Prom kolejowo-samochodowy Jan Heweliusz został zbudowany w 1977 r. w stoczni Trosvik w Norwegii. Prom przed zatonięciem miał blisko 30 wypadków, a w 1986 r. na jego pokładzie wybuchł pożar. W czasie katastrofy armatorem jednostki była Euroafrica, spółka córka Polskich Linii Oceanicznych. Zatonięcie Heweliusza było największą katastrofą w historii polskiej żeglugi, która wydarzyła się w czasie pokoju.
Wrak spoczywa na głębokości ok. 25 metrów.
Autor: Piotr Mirowicz, PAP.
