Fragment centralnej części ołtarza Wita Stwosza w Bazylice Mariackiej w Krakowie (Aw58 – praca własna, CC BY 3.0, zdjęcie modyfikowane / Wikimedia)
Podczas prac badawczo-konserwatorskich ołtarza Wita Stwosza w Bazylice Mariackiej w Krakowie odsłonięto i odczytano datę 1486 r. znajdującą się na boku jednej z figur – apostoła św. Jakuba, podtrzymującego zasypiającą Maryję.
Data ta jest wcześniejsza o trzy lata niż przyjęty w literaturze fachowej moment poświęcenia ołtarza i nie była do tej pory znana badaczom sztuki średniowiecznej.
Centralna część ołtarza Wita Stwosza w Bazylice Mariackiej w Krakowie (Aw58 – praca własna, CC BY 3.0 / Wikimedia)
Św. Jakub podtrzymujący zasypiającą Maryję jest najważniejszą, centralną rzeźbą ołtarza Wita Stwosza. Datę odkryto podczas usuwania przemalowań z odwrocia rzeźby, na boku szaty apostoła.
„Charakter cyfr – z charakterystyczną czwórką – jest typowy dla okresu gotyku. Idealnie pokrywa się to z budową technologiczną rzeźby i nie ma co do tego wątpliwości, że data, która znajduje się na granicy złocenia i podkładów złocenia jest autentyczna” – podkreślił kierownik prac badawczo-konserwatorskich dr hab. Jarosław Adamowicz. „Kto zamieścił datę? Nie wiemy. Na pewno ktoś z zespołu pracującego przy tworzeniu ołtarza. Ciekawostką jest to, że jest to 1486 rok – trzy lata przed oficjalną datą przyjętą w literaturze jako data jego poświęcenia” – dodał Adamowicz.
Według specjalistów odkrycie to otwiera dyskusję i nowe możliwości dalszych badań – głównie historycznych, żeby przeanalizować, co mogło być przyczyną, że ołtarz poświęcono trzy lata później, niż wykonano najważniejszą z figur. „Ale też nie mamy pewności, czy szafa ołtarza była już ukończona w 1486 r., czy prace nad innymi jego elementami nie trwały dłużej, do 1489 r.” – podkreślił Adamowicz.
Do tej pory nie było żadnych napisów na ołtarzu w postaci daty, sygnatury, inskrypcji czy gmerku.
„Jest to wielkie zaskoczenie, ponieważ w żadnej literaturze nie było mowy o inskrypcjach na ołtarzu pochodzących z końca średniowiecza. Data ta świadczy o tym, że główne postacie w dziele Wita Stwosza były ukończone już w roku 1486. Dla pracujących przy konserwacji jest to dreszcz emocji, bo to znaczy, że mają bezpośredni kontakt z dziełem mistrza i jego warsztatu” – powiedział PAP proboszcz Bazyliki Mariackiej ks. dr Dariusz Raś.
Proboszcz podkreślił profesjonalizm ekipy konserwatorskiej, która odkryła ledwie widoczną datę, a nie znalazł jej nikt podczas wcześniejszych, wielokrotnych konserwacji ołtarza.
Portret Wita Stwosza, drzeworyt sztorcowy G. Röbera wg rys. Józefa Tadeusza Polkowskiego, wg Aleksandra Lessera, 1860 r. (Józef Polkowski – z: „Tygodnik Ilustrowany” 1860, nr 33 / domena publiczna)
Ołtarz Wita Stwosza składa się z szafy głównej z figurami ustawionej na predelli (podstawie), skrzydeł ruchomych i nieruchomych ozdobionych płaskorzeźbami oraz zwieńczenia. Jego konstrukcja jest wykonana z drewna dębowego, tła dla płaskorzeźb i rzeźb z drewna modrzewiowego, a płaskorzeźby, rzeźby i detale architektoniczne z drewna lipowego – złoconego i polichromowanego.
Prace konserwatorskie przy ołtarzu rozpoczęły się we wrześniu 2015 i potrwają do końca 2021 roku. Obecnie prowadzone są prace przy najważniejszych, umieszczonych w centralnej części scenach: Zaśnięcia oraz Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny. Dzięki ustawieniu specjalnej platformy przed ołtarzem, działaniom konserwatorów mogą się przyglądać wszyscy turyści odwiedzający Bazylikę Mariacką.
Wcześniej odnowione zostało i wróciło na swoje miejsce zwieńczenie ołtarza. Zakończona jest także konserwacja 12 kwater ze skrzydeł ołtarza widocznych, gdy jest on zamknięty. Kwaterami widocznymi, gdy ołtarz jest otwarty, konserwatorzy zajmą się w ostatnim etapie prac. Prace prowadzi Międzyuczelniany Instytut Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki warszawskiej i krakowskiej ASP.
Autorka: Małgorzata Wosion-Czoba, PAP.
