Archiwalia ppłk. Wacława Janaszka trafiły do zbiorów Archiwum Akt Nowych

Archiwum Akt Nowych wzbogaciło swoje zbiory o archiwalia Szefa Sztabu Zgrupowania AK „Radosław” ppłk. Wacława Janaszka. „Chcemy, żeby te dokumenty żyły, aby na ich podstawie powstawały publikacje naukowe. Badania nad AK na pewno nie są jeszcze zakończone” – podkreślił w piątek dyrektor AAN Mariusz Olczak.

Dyrektor AAN powiedział, że przekazane do zbiorów AAN dokumenty są kolejnym wielkim zasobem dokumentującym dzieje Polskiego Państwa Podziemnego i Powstania Warszawskiego, które znalazły się w zbiorach archiwum w ostatnich latach. Wśród nich wymienił między innymi zbiory Antoniego Sanojcy, w Powstaniu Warszawskim zastępcy dowódcy Grupy „Północ”, oficera Komendy Głównej AK Jana Rzepeckiego i dowódcy batalionu „Zośka” Ryszarda Białousa. Dodał, że przy okazji piątkowej uroczystości ostatni obrońca reduty Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych Juliusz Kulesza przekazał na jego ręce teczkę z dokumentami zgrupowania „Żyrafa” Obwodu Żoliborz Armii Krajowej. Dyrektor AAN zapowiedział ich prezentację po opracowaniu przez archiwistów.

O postaci Wacława Janaszka „Bolka” (1903-1944) opowiedział jego syn Maciej Janaszek. Podkreślił, że jego ojciec poświęcił całe życie służbie wojskowej. Jako ochotnik walczył już w 1920 r. w wojnie polsko-bolszewickiej. „W 1925 r. ukończył Wojskową Akademię Inżynierii z pierwszą lokatą, za którą otrzymał Złotą Szablę Prezydenta Rzeczypospolitej. Było to niebagatelne wyróżnienie, ponieważ we wszystkich szkołach wojskowych otrzymało ją 133 oficerów. W wojnie obronnej 1939 r. walczył w szeregach Armii Pomorze, a następnie w obronie Warszawy. „Niemal od razu po kapitulacji Warszawy włączył się w walkę konspiracyjną w szeregach Polskiej Organizacji Zbrojnej, która początkowo była silniejsza od ZWZ” – podkreślił syn Wacława Janaszka. Dodał, że jego ojciec stał na czele POZ w Warszawie, a ze zbudowanych przez niego struktur wywodziły się trzy bataliony AK – „Chrobry”, „Kiliński” i „Łukasiński”. W 1942 r. został Szefem Sztabu Kierownictwa Dywersji Komendy Głównej Armii Krajowej.

W trakcie Powstania Warszawskiego został Szefem Sztabu Zgrupowania AK „Radosław”. Był także pełniącym obowiązki dowódcy w okresie rekonwalescencji ppłk. Jana Mazurkiewicza „Radosława”. „Przeszedł w ciężkich walkach z Woli na Starówkę i tam został awansowany do stopnia pułkownika. 25 sierpnia w budynek na ulicy Koźlej, w którym znajdował się sztab, uderzył ciężki pocisk niemiecki. Ojciec został ciężko ranny” – mówił syn oficera Armii Krajowej. Kanałami został przeniesiony na Nowy Świat, a następnie do szpitala powstańczego przy ulicy Drewnianej 8 na Powiślu. 27 września 1944 r. szpital został zajęty przez esesmanów, którzy zamordowali wszystkich pozostających w nim powstańców, wśród nich Wacława Janaszka.

Maciej Janaszek wyjaśnił, że dokumenty przekazane do AAN znajdowały się w ostatnim konspiracyjnym mieszkaniu ojca przy Stalowej 47 na warszawskiej Pradze. Kamienica przetrwała walki o dzielnicę, a po wojnie dokumenty pozostały w specjalnej skrytce, mimo rewizji komunistycznej bezpieki. „Po wielu latach matka przekazała mi te dokumenty i dołączyłem je do innych dokumentów ojca, dotyczących przedwojennej służby. Moim zdaniem stanowią ciekawy przyczynek do funkcjonowania organizacji konspiracyjnej, głównie z 1942 r.” – mówił Janaszek.

Wśród przekazanych dokumentów są m.in. sprawozdania z działalności Polskiej Organizacji Wojskowej, okresu jej scalenia z ZWZ/AK oraz rozkazy dotyczące akcji likwidacyjnych funkcjonariuszy niemieckiej machiny terroru. Zawierają między innymi dopiski „Bolka” na dokumentach dotyczących akcji „Kutschera”.

Uroczystość przekazania archiwaliów odbyła się w piątek w Sali Tradycji Ordynariatu Polowego im. abp. gen. dyw. Józefa Feliksa Gawliny, obok Katedry Polowej Wojska Polskiego w Warszawie. Przekazaniu dokumentów towarzyszył koncert pieśni powstańczych artystów Reprezentacyjnego Zespołu Artystycznego Wojska Polskiego oraz otwarcie wystawy dokumentów dotyczących próby przebicia oddziałów powstańczych ze Starego Miasta do Śródmieścia z 30/31 sierpnia 1944 r.

W czasie uroczystości dyrektor Mariusz Olczak powiedział, że część z prezentowanych dokumentów została „wytworzona w tym miejscu – przy ulicy Długiej, m.in. meldunki powstające na wieży Katedry Polowej Wojska Polskiego”. 80 lat temu, 30 sierpnia 1944 r. za zgodą komendanta Okręgu Warszawskiego AK płk. Antoniego Chruściela „Montera” dowództwo obrony oblężonego przez Niemców Starego Miasta nakazało ewakuację załogi do Śródmieścia. Dyrektor AAN podkreślił, że prezentowanie zbiorów archiwalnych wpisuje się w przyjętą przez archiwa państwowe zasadę, że „archiwa nie mogą być kojarzone z magazynem”. „Chcemy, żeby te dokumenty żyły, aby na ich podstawie powstawały publikacje naukowe. Badania nad Armią Krajową na pewno nie są jeszcze zakończone” – podkreślił dyrektor AAN.

Szlak Zgrupowania „Radosław” prowadził od Woli przez Stawki, Muranów, Stare Miasto, Śródmieście, Czerniaków i Mokotów. Podczas opuszczania Woli jego dowódca Jan Mazurkiewicz „Radosław” został kilkakrotnie ciężko ranny. Potem dowodził w czasie próby przebicia się Grupy „Północ” do Śródmieścia i obroną Czerniakowa. 20 września Mazurkiewicz nakazał swoim zdziesiątkowanym oddziałom opuszczenie Czerniakowa i przejście kanałami na Mokotów. Po tygodniu – stojąc na czele 120 żołnierzy – taką samą drogą przedostał się do Śródmieścia, gdzie jego żołnierze walczyli do kapitulacji powstania.

Autor: Michał Szukała, PAP.