Wenecki szklany koralik „Chevron”, Metropolitan Museum of Art. Zdjęcie ilustracyjne (Plik został przekazany do Wikimedia Commons w ramach projektu Metropolitan Museum of Art, CC0 / Wikimedia)
Mające ponad 3,5 tys. lat – najstarsze wyroby ze szkła odkryte na terenie Polski – pochodzą z Egiptu i Mezopotamii – wykazały analizy fizykochemiczne zabytków. Były to przede wszystkim ozdobne paciorki, które noszono jako biżuterię.
Naukowcy uważają, że szkło zaczęto produkować ok. 2300 lat p.n.e. w Mezopotamii, ale jego produkcja rozpowszechniła się na Bliskim Wschodzie dopiero ok. połowy II tysiąclecia p.n.e. Najnowsze analizy najstarszych szklanych wyrobów odkrywanych na terenie Polski wykazały, że przedmioty te pochodzą z Mezopotamii i Egiptu. Wykonano je 1600-1300 lat p.n.e. Pierwsze rodzime warsztaty pojawiły się dopiero w czasach wczesnego średniowiecza.
– Do tej pory mogliśmy tylko przypuszczać, skąd pochodzą te szklane ozdoby. Teraz, dzięki analizom fizykochemicznym, mamy pewność. Stosując wyłącznie tradycyjną klasyfikację formalną tych przedmiotów, nie byłbym w stanie tego zrobić – powiedział PAP dr Tomasz Purowski z Instytutu Archeologii i Etnologii PAN w Warszawie. Badania przeprowadzono w ramach grantu sfinansowanego przez Narodowe Centrum Nauki.
Ozdoba z paciorków szklanych znaleziona w osadzie obronnej w Wicinie, Muzeum Archeologiczne Środkowego Nadodrza w Świdnicy (Wisniowy – praca własna / domena publiczna)
Mowa głównie o szklanych paciorkach, które archeolodzy odkrywają w grobach i skarbach. Z czasem było ich coraz więcej, zwłaszcza po 1300 roku p.n.e. wśród społeczności określanej przez archeologów jako kultura łużycka. Z XIII-IX w. p.n.e. znanych jest już ponad 3 tys. paciorków. Były to ozdoby szyi. Czasami stanowiły część wieloelementowych kolii. Kolia odkryta w Targowisku (Małopolskie) składała się z ok. 380 paciorków szklanych, bursztynowego rozdzielacza do kolii oraz złotych spiralek.
Najstarsze paciorki szklane wykonywano ze szkła, które było wyraźnie przejrzyste o barwie turkusowej, rzadziej koloru niebieskiego. W I tysiącleciu p.n.e. technologia była już bardziej zaawansowana – paciorki były dodatkowo dekorowane szkłem innej barwy.
Po pierwszej fali przedmiotów szklanych z terenu Bliskiego Wschodu na obecnych obszarach Polski nastąpił zalew wyrobów szklanych z terenów północnej Italii – wykazały najnowsze badania. Działo się to między ok. 1100 a 800 rokiem p.n.e. Udało się to stwierdzić, bo znacząco odróżniają się one składem chemicznym. Produkcja szkła w północnej Italii zbiegła się z okresem odpowiadającym dużym przeobrażeniom kulturowym na obszarach wschodniośródziemnomorskich – uważa dr Purowski.
Zdjęcie ilustracyjne: bransoletka z 16 cętkowanymi paciorkami ze szklanej masy i ze szklanym pierścieniem. Pochodzi z nekropolii Vins de Bruyère w pobliżu miejscowości Prosnes we Francji; okres la Tène, V w. – JC. Tomb M 33 / B 123; wykopaliska Maurice’a Bry i Marie-Louise Morgen w latach 1928-1937; obecnie wystawiona muzeum Saint-Remi w Reims (Vassil – praca własna / domena publiczna)
– Wówczas nastąpił m.in. upadek cywilizacji mykeńskiej w Grecji. Produkcja szkła w Italii uzupełniała więc lukę, która powstała na skutek zakłócenia dostaw z terenów Egiptu i Bliskiego Wschodu – powiedział archeolog. Po 800 roku p.n.e. ponownie „na rynek” wróciły produkty z obszaru Bliskiego Wschodu.
Z kolei od połowy III w. p.n.e. trafiły na nasze obszary przedmioty szklane wykonane w środkowonaddunajskich pracowniach celtyckich, m.in. bardzo oryginalne bransolety szklane.
Dlaczego sprowadzano szkło z tak odległych rejonów do Europy Środkowej? Odpowiedź na to pytanie nie jest prosta. – Można spekulować, że w zamian za szkło na południe sprowadzano m.in. bursztyn. Szkła z epoki brązu trafiały na nasze tereny tzw. szlakiem bursztynowym, prowadzącym z Italii, przez Bramę Morawską, do Polski – uważa archeolog. Zdaniem archeologów wymiana ta odbywała się poprzez pośredników – nie ma dowodów na to, że szklanymi wyrobami handlowali nad Wisłą np. kupcy egipscy.
Autor: Szymon Zdziebłowski, PAP.
