W Archiwum Akt Nowych zaprezentowano skrzynkę pocztową z Powstania Warszawskiego

Jedna z niewielu zachowanych powstańczych skrzynek pocztowych została zaprezentowana w czwartek w siedzibie Archiwum Akt Nowych. Ten eksponat i wiele innych artefaktów ze zbiorów AAN będzie można zobaczyć podczas sobotniej Nocy Muzeów. Jej bohaterem będzie Ignacy Jan Paderewski.

„Skrzynkę udało się odkupić od jej dotychczasowych właścicieli, a następnie została poddana trwającym kilka miesięcy procesom konserwacji” – powiedział Tomasz Karasiński, przedstawiciel Muzeum Pamięci Powstania Warszawskiego i Stowarzyszenia Grupa Historyczna „Zgrupowanie Radosław” podczas czwartkowej konferencji w siedzibie Archiwum Akt Nowych. Dodał, że skrzynka będzie w przyszłości eksponowana w Muzeum Pamięci Powstania Warszawskiego, mieszczącym się w stołecznym kompleksie gmachów dawnego Banku Polskiego. W czasie Powstania Warszawskiego była to jedna z ważnych redut.

„Muzeum Pamięci Powstania Warszawskiego zwróciło się do nas z prośbą o pomoc w potwierdzeniu autentyczności skrzynki. Po jej otwarciu okazało się, że w środku znajdują się skrawki gazet. Na ich podstawie próbowaliśmy datować ten przedmiot” – powiedziała Magdalena Wiercińska, kierownik działu konserwacji archiwaliów AAN. Badania pozwoliły na ustalenie, że gazety pochodzą z okresu powojennego i w większości dotyczą dziejów Armii Krajowej. „Na tej podstawie zakładamy, że ta skrzynka pochodzi z okresu II wojny światowej. W czasie Powstania Warszawskiego została przemalowana na potrzeby poczty harcerskiej. Gdy znalazła się w pracowni konserwatorskiej, ta warstwa farby łuszczyła się i odpadała. Skrzynka była również bardzo skorodowana. Podczas zdejmowania warstw rdzy odkryliśmy datę jej wyprodukowana – 1937” – wyjaśniła konserwator. Podczas konferencji prasowej zaprezentowano również pochodzące z okresu II wojny światowej karty pocztowe opatrzone pieczęciami poczty powstańczej.

Dyrektor Mariusz Olczak w rozmowie z PAP powiedział, że prezentowane w czwartek dokumenty i skrzynka pocztowa to część ogromnego zbioru AAN dokumentującego działalność Polskiego Państwa Podziemnego. Podkreślił, że wiele z zachowanych archiwaliów Armii Krajowej i cywilnego pionu Polski Podziemnej jest w fatalnym stanie, ponieważ przez dziesięciolecia spoczywały w rozmaitych kryjówkach. „Celem działań naszych konserwatorów jest doprowadzenie tych dokumentów do stanu umożliwiającego udostępnienie ich historykom do prowadzonych przez nich badań” – wyjaśnił dyrektor AAN. Dodał, że tylko odpowiednio zakonserwowane dokumenty mogą być poddane procesowi digitalizacji.

Powstańczą skrzynkę pocztową i wiele efektów pracy archiwistów oraz konserwatorów będzie można zobaczyć już w najbliższą sobotę 14 maja podczas współorganizowanej przez AAN Nocy Muzeów. W tym roku jej hasłem w AAN jest „Wieczór z Paderewskim”. Archiwiści będą czekać na gości w godzinach 16-20. „Będzie można sobie zrobić zdjęcia z Ignacym Janem Paderewskim i jego małżonką. Każdy, kto nas odwiedzi, będzie mógł sprawdzić, w jaki sposób będzie to możliwe. Będzie można również zapoznać się z pracą naszych archiwistów i najcenniejszymi częściami naszych zbiorów i w ten sposób przekonać się, że archiwa to żywe instytucje” – powiedział PAP dyrektor Mariusz Olczak. Podczas wieczoru z Paderewskim będzie można również zobaczyć premierowy pokaz filmu z posiadłości Paderewskiego w Riond-Bosson i uzyskanie porady, jak tworzyć i dbać o archiwum rodzinne oraz jak przekazywać cenne dokumenty do archiwów państwowych.

Prezentowana skrzynka była częścią powołanej 4 sierpnia 1944 r. Poczty Polowej działającej na obszarze wyzwolonej przez powstańców części stolicy. Już wcześniej w niektórych częściach powstańczej Warszawy organizowano pocztę polową. Główny Urząd Pocztowy mieścił się przy Świętokrzyskiej 28. Poza nim działało jeszcze kilka urzędów w różnych punktach miasta: na Szpitalnej, pl. Napoleona, Okólniku, Czerniakowskiej, Krasickiego, Wilczej i Żelaznej. Skrzynki rozlokowano w ok. 40 punktach miasta.

Harcerze przenosili dziennie średnio ok. 3-6 tys. przesyłek. 13 sierpnia, w okresie największego nasilenia działalności harcerskiej poczty powstańczej, wpłynęło 10 tys. listów. Pierwsze pieczątki na przesyłkach pojawiły się 6 sierpnia – miały napis w kole „Poczta harcerska” i lilijkę harcerską. Do produkcji pieczątek używano przepołowionego kartofla, w którym scyzorykiem wyżłobiono napisy.

W drugim miesiącu powstania Powstańcza Poczta Harcerska została wcielona bezpośrednio do Armii Krajowej, a napis „Poczta Harcerska” zastąpiono napisem „Poczta Polowa”. We wrześniu 1944 r. ukazały się też znaczki Poczty Polowej w pięciu kolorach dla pięciu dzielnic Warszawy. Działalność Poczty Polowej zakończyła się w dniu kapitulacji powstania 3 października 1944 r. (według innych źródeł powstanie zakończyło się 2 października – przyp. redakcji).

Archiwum Akt Nowych jest jednym z trzech polskich archiwów państwowych o charakterze centralnym obok Narodowego Archiwum Cyfrowego i Archiwum Głównego Akt Dawnych. Archiwum nadzoruje pracę archiwów zakładowych naczelnych organów władzy państwowej i urzędów centralnych. Przejmuje dokumentację archiwalną tych instytucji po odpowiednim okresie przechowywania w archiwach zakładowych. W Archiwum Akt Nowych przechowuje się dokumentację wytworzoną po 1918 r.

Autor: Michał Szukała, PAP.