Astronomowie z Obserwatorium Astronomicznego UW odkryli masywną gwiazdę zmienną, czyli cefeidę klasyczną, o najdłuższym okresie pulsacji w naszej Galaktyce. Zdjęcie ilustracyjne (David Monje / Unsplash)
Astronomowie z Obserwatorium Astronomicznego UW odkryli masywną gwiazdę zmienną, czyli cefeidę klasyczną, o najdłuższym okresie pulsacji w naszej Galaktyce. Zdaniem badaczy jest nie tylko najjaśniejszą, ale też prawdopodobnie najmłodszą znaną cefeidą klasyczną w Drodze Mlecznej – ma 22 mln lat.
Nowo zidentyfikowana gwiazda została wyselekcjonowana przez prof. Igora Soszyńskiego, światowego lidera badań nad gwiazdami zmiennymi, i otrzymała oznaczenie katalogowe OGLE-GD-CEP-1884. Pulsuje ona z okresem 78,14 dni, czyli prawie o 10 dni dłuższym niż wynosi okres pulsacji dotychczasowej rekordzistki, cefeidy S Vulpeculae – podało Obserwatorium Astronomiczne Uniwersytetu Warszawskiego w komunikacie.
Odkrycia dokonali naukowcy pracujący w ramach prowadzonego w Obserwatorium projektu OGLE.
Zespół badawczy OGLE, kierowany przez prof. Andrzeja Udalskiego, ma ogromne doświadczenie w odkrywaniu i badaniu gwiazd pulsujących. W przybliżeniu połowa wszystkich cefeid klasycznych znanych obecnie w Drodze Mlecznej została odkryta przez warszawskich astronomów – przypomniano w komunikacie.
Kilka lat temu badacze pod kierunkiem prof. Doroty Skowron opublikowali trójwymiarową mapę naszej Galaktyki uzyskaną na podstawie rozkładu przestrzennego cefeid odkrytych przez zespół OGLE. Mapa ta jednoznacznie pokazała, że dysk Drogi Mlecznej nie jest płaski, ale wygina się w kształt litery S.
Ramiona spiralne Drogi Mlecznej. Ramię Węgielnicy zaznaczone na fioletowo. Artystyczna wizja Drogi Mlecznej widziana od strony bieguna galaktycznego (w Warkoczu Bereniki), wykonana przez NASA/JPL-Caltech/R. Hurt, z opisanymi ramionami, odległościami od Słońca i długością galaktyczną, odpowiadającą poszczególnym gwiazdozbiorom, autor wersji ilustracji: CMG Lee (NASA/JPL-Caltech/R. Hurt, Milky_Way_Arms_ssc2008-10.svg: *Milky_Way_2005.jpg: R. Hurt, dzieło pochodne: Cmglee, dzieło pochodne: AI.Graphic – Milky Way Arms ssc2008-10.svg / domena publiczna)
Cefeidy klasyczne są masywnymi gwiazdami zmiennymi, które znalazły niezwykle ważne zastosowania astrofizyczne. W 1924 roku amerykański astronom Edwin Hubble wykorzystał spełnianą przez cefeidy zależność okres-jasność do udowodnienia, że Wszechświat składa się z niezliczonej liczby galaktyk, a nie, jak wcześniej sądzono, tylko z naszej Drogi Mlecznej. Kilka lat później cefeidy obserwowane w sąsiednich galaktykach posłużyły Hubble’owi do odkrycia faktu rozszerzania się Wszechświata, co w niedługim czasie doprowadziło do sformułowania teorii Wielkiego Wybuchu.
Dzisiaj cefeidy klasyczne są powszechnie wykorzystywane do mierzenia odległości międzygalaktycznych oraz do badania struktury galaktyk. Między innymi na cefeidach opiera się najdokładniejszy obecnie pomiar stałej Hubble’a, czyli wielkości określającej tempo rozszerzania się Wszechświata.
Nowo odkryta gwiazda OGLE-GD-CEP-1884 należy do nielicznej grupy cefeid o ekstremalnie długich okresach pulsacji (ang. ultra-long-period Cepheids, w skrócie ULPC). Cechą tego typu obiektów – jak tłumaczą astronomowie z UW – jest ich duża jasność, co wykorzystywane jest do mierzenia odległości do galaktyk położonych nawet 300 mln lat świetlnych od nas.
„Dotychczas ani jeden obiekt typu ULPC nie był znany w naszej Galaktyce, chociaż większość przebadanych galaktyk zawiera po kilka tego typu cefeid. Gwiazda OGLE-GD-CEP-1884, mimo że jest ponad 25 000 razy jaśniejsza od Słońca, nie była wcześniej prawidłowo zaklasyfikowana jako cefeida, ponieważ znajduje się za grubą warstwą materii międzygwiazdowej, która pochłania światło biegnące od obiektu, szczególnie w niebieskiej części widma” – czytamy w komunikacie.
Wieloletnie obserwacje fotometryczne tej gwiazdy prowadzone w świetle czerwonym przez zespół OGLE w połączeniu z pomiarami prędkości radialnych wykonanymi przez teleskop kosmiczny Gaia pozwoliły jednoznacznie wykazać, że OGLE-GD-CEP-1884 jest cefeidą klasyczną.
„Odkrycie tego obiektu wskazuje, że Droga Mleczna nie jest wyjątkiem wśród innych galaktyk pod względem występowania długookresowych cefeid, a dotychczasowy brak obserwacji tego typu gwiazd w naszej Galaktyce wynikał prawdopodobnie z tego, że ULPC są zasłonięte przez gęste obłoki pyłu międzygwiazdowego” – konstatują naukowcy.
OGLE-GD-CEP-1884 jest nie tylko najjaśniejszą, ale też prawdopodobnie najmłodszą znaną cefeidą klasyczną w Drodze Mlecznej. Wiek tej gwiazdy został oszacowany na 22 mln lat.
Jak poinformowali badacze, dzięki wykorzystaniu zależności okres-jasność dla cefeid możliwe było zmierzenie odległości do OGLE-GD-CEP-1884 i zaznaczenie jej położenia na mapie naszej Galaktyki. Gwiazda ta znajduje się 14,5 tysiąca lat świetlnych od nas w Ramieniu Spiralnym Węgielnicy wśród innych stosunkowo młodych cefeid klasycznych. Odkrycie OGLE-GD-CEP-1884 przyczyni się do dokładniejszej kalibracji zależności okres-jasność dla cefeid oraz do lepszego zrozumienia ewolucji masywnych gwiazd.
Praca prezentująca odkrycie cefeidy klasycznej o najdłuższym okresie pulsacji ukazała się w czasopiśmie „The Astrophysical Journal Letters”.
Źródło: PAP.
