Uroczystości przed Pomnikiem Bohaterów Getta w Warszawie, upamiętniające 76. rocznicę wybuchu powstania w getcie warszawskim, 19.04.2019 r. (Marcin Obara / PAP)
Dźwiękiem syren, składaniem wieńców w miejscach pamięci oraz kadiszem – modlitwą za zmarłych uczczono w piątek w Warszawie 76. rocznicę wybuchu powstania w getcie warszawskim. „Powstańcy w getcie to dla mnie rodacy”; „bycie tutaj jest moim obowiązkiem” – mówili uczestnicy uroczystości.
Główne uroczystości 76. rocznicy wybuchu powstania w getcie warszawskim rozpoczęły się o godz. 12 przed Pomnikiem Bohaterów Getta w Warszawie. Uczestniczyli w niej m.in. wicemarszałek Sejmu Małgorzata Kidawa-Błońska, podsekretarz stanu w Kancelarii Prezydenta Wojciech Kolarski, senator Jan Maria Jackowski (PiS), prezydent Warszawy Rafał Trzaskowski, ambasador Izraela w Polsce Anna Azari, ambasador Stanów Zjednoczonych w Polsce Georgette Mosbacher, przedstawiciele władz państwowych, reprezentanci klubów parlamentarnych i partii politycznych, organizacji wojskowych, społeczności żydowskiej, mieszkańcy Warszawy.
W południe w hołdzie bohaterom powstania w Warszawie zawyły syreny. Uroczystości przed Pomnikiem Bohaterów Getta rozpoczęły się odśpiewaniem przez Chór Dziecięcy Miasta Łodzi hymnu bojowników getta „Zog nit keyn mol”.
Prowadzący uroczystość aktor Andrzej Ferenc przypomniał słowa jednego z przywódców powstania Marka Edelmana, który mówił: „Trzeba było, żeby ogół to zrozumiał, trzeba było tym wszystkim zbitym, zgnębionym ludziom powiedzieć, trzeba było im pokazać, że przecież mimo wszystko, wbrew wszystkiemu jesteśmy jeszcze zdolni do tego, aby podnieść głowę”.
Zaznaczono, że powstanie w getcie warszawskim to także „polskie powstanie”. Jak mówił Ferenc, „dała temu wyraz odezwa Żydowskiej Organizacji Bojowej, która wzywała Polaków do wspólnoty, braterstwa broni i walki o wolność”.
W trakcie obchodów podkreślono, że „dla Żydów, obywateli Rzeczypospolitej sięgających po broń, symbolem ich walki stały się także flagi. Biało-czerwona oraz biało-niebieska, które zawisły w kwietniu 1943 roku na placu Muranowskim, gdzie zaciekły bój stoczył Żydowski Związek Wojskowy”. – Dlatego dziś wspominając, wspominamy wszystkich walczących zarówno członków Żydowskiej Organizacji Bojowej na czele z Mordechajem Anielewiczem, Icchakiem Cukiermanem oraz Markiem Edelmanem, jak i Żydowskiego Związku Wojskowego w szeregach, którego walczyli Paweł Frenkel, Leon Rodal czy Dawid Wdowiński – dodano.
Przypomniano, że nie ma już żyjących bohaterów zrywu powstańczego, ponieważ pod koniec ubiegłego roku zmarł Symcha Rotem, ps. „Kazik”, który był ostatnim bojownikiem walczącego getta i Powstania Warszawskiego.
Na zakończenie uroczystości Chór Dziecięcy Miasta Łodzi wykonał utwór „Warszawo ma”. Następnie sprzed pomnika wyruszył Marsz Szlakiem Pamięci Powstańców, a zaproszone delegacje złożyły kwiaty w pozostałych miejscach pamięci związanych z warszawskim gettem, m.in. przed pomnikiem „Żegoty”, płycie ku czci Szmula Zygielbojma, przy Bunkrze Anielewicza i Umschlagplatz.
Organizatorami uroczystości było Towarzystwo Społeczno-Kulturalne Żydów w Polsce oraz Muzeum Getta Warszawskiego.
Po upadku powstania Niemcy zrównali getto z ziemią, metodycznie paląc dom po domu. Na zdjęciu teren dawnego getta po wojnie (autor nieznany – Warschau. Poznan. Gdansk. Wroclaw. Stalinogrod, Sondernummer der Wochenschrift „Stolica”/Wydawnictwo „Stolica”, Warschau Juni 1954/Warszawa czerwiec 1954, p. 39, publikacja w języku niemieckim / domena publiczna)
Pierwsze miejskie powstanie w okupowanej Europie
Powstanie wybuchło 76 lat temu, 19 kwietnia 1943 roku. Żydowscy bojownicy z ŻOB i ŻZW stawili zbrojny opór oddziałom niemieckim, które przystąpiły do likwidacji warszawskiego getta.
Warszawskie getto było największym spośród założonych przez Niemców. Według spisu dokonanego na rozkaz władz niemieckich przez Judenrat w październiku 1939 roku w Warszawie przebywało ok. 360 tys. Żydów. W związku z zarządzeniem Heinricha Himmlera od listopada 1939 do października 1940 roku do Warszawy przybyło ok. 90 tys. Żydów. W getcie panowały straszliwe warunki, ludzie umierali z głodu, zimna i chorób.
W walkach wzięło udział ok. tysiąca słabo uzbrojonych powstańców. Niemcy przeciwstawili im ponad 2 tys. żołnierzy Wehrmachtu, SS oraz pomocniczych oddziałów ukraińskich, litewskich i łotewskich. Przeciwko powstańcom użyte zostały pojazdy opancerzone oraz artyleria.
Przez blisko miesiąc warszawskie getto prowadziło bój z wojskami niemieckimi. Najcięższe walki toczyły się w rejonie ul. Zamenhoffa i Nalewek oraz na pl. Muranowskim. Niemcy systematycznie posuwali się w głąb getta. Paląc i niszcząc dom po domu, zmuszali ludność cywilną do opuszczania bunkrów i schronów.
8 maja Niemcy odkryli i otoczyli ogromny schron przy ul. Miłej 18, w którym znajdowało się kilkuset ludzi, w tym sztab ŻOB i ponad 100 żydowskich bojowników. Na wezwanie Niemców cywile wyszli, natomiast większość powstańców, razem z dowódcą Mordechajem Anielewiczem popełniła samobójstwo.
Powstańcy w małych, rozproszonych grupach walczyli do 16 maja 1943 roku. Tego dnia Jürgen Stroop ogłosił koniec akcji pacyfikacyjnej i na znak zwycięstwa rozkazał wysadzić w powietrze Wielką Synagogę na Tłomackiem.
Źródło: PAP.
