Profesor Uniwersytetu Princeton James Peebles (pośrodku) podczas konferencji prasowej po przyznaniu mu Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki w 2019 r. Oklaskują go Herman Verlinde (po lewej), dziekan Wydziału Fizyki Uniwersytetu Princeton, i Christopher Eisgruber (po prawej), rektor Uniwersytetu Princeton, Uniwersytet Princeton, New Jersey, USA, 8.10.2019 r. (JUSTIN LANE/PAP/EPA)
James Peebles, Michel Mayor i Didier Queloz zostali tegorocznymi laureatami Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki – ogłosił we wtorek w Sztokholmie Komitet Noblowski. Wyróżnienie przyznano „za wkład w nasze rozumienie ewolucji Wszechświata i miejsca Ziemi w kosmosie”.
Kanadyjczyka Jamesa Peeblesa doceniono „za odkrycia teoretyczne w dziedzinie fizycznej kosmologii”, a dwóch badaczy ze Szwajcarii Michela Mayora i Didiera Queloza „za odkrycie egzoplanety okrążającej gwiazdę podobną do Słońca”.
Peebles otrzyma połowę kwoty 9 mln koron szwedzkich (ok. 830 tys. euro). Drugą połową podzielą się Michel Mayor i Didier Queloz.
Tegoroczni laureaci zmienili nasze wyobrażenia o kosmosie. Teoretyczne odkrycia Jamesa Peeblesa przyczyniły się do zrozumienia tego, jak Wszechświat ewoluował po Wielkim Wybuchu. Michel Mayor i Didier Queloz poszukiwali zaś poza Układem Słonecznym nieznanych planet krążących wokół gwiazd przypominających Słońce.
Prace Peeblesa dotyczące kosmologii fizycznej położyły podwaliny pod transformację kosmologii w ciągu ostatnich 50 lat. Od połowy lat 60. tworzył teoretyczne ramy współczesnych poglądów dotyczących Wszechświata.
Profesor Michel Mayor, astrofizyk i dyrektor Obserwatorium Genewskiego, przed fotografią Drogi Mlecznej, Genewa, Szwajcaria, 17.05.2006 r., ponownie wydane 8.10.2019 r. (SALVATORE DI NOLFI/PAP/EPA)
Model Wielkiego Wybuchu opisuje Wszechświat niemal od jego pierwszych chwil, prawie 14 miliardów lat temu, kiedy był gorący i gęsty. Od tego czasu wszechświat rozszerza się, staje się większy i zimniejszy. Około 400 000 lat po Wielkim Wybuchu Wszechświat stał się przezroczysty, a promieniowanie elektromagnetyczne mogło rozprzestrzeniać się w kosmosie. To starożytne promieniowanie nadal jest wszędzie wokół nas. Analizując je, można odczytać wiele tajemnic Wszechświata.
Za pomocą swoich teoretycznych narzędzi i obliczeń James Peebles był w stanie zinterpretować te ślady niemal od początku istnienia Wszechświata i odkryć nowe procesy fizyczne.
Jak się okazało, znana nam wszystkim materia – galaktyki, gwiazdy, planety, rośliny, zwierzęta, ludzie – stanowi zaledwie pięć procent zawartości Wszechświata. Na pozostałe 95 proc. składają się nieznana ciemna materia i ciemna energia. Podczas wtorkowego wykładu w Sztokholmie, po ogłoszeniu nazwisk noblistów, wyjaśniającego odkrycia Peeblesa, posłużono się jako modelem szklanką kawy – większość to kawa (ciemna energia, 69 proc.), niewielką część stanowi śmietanka (ciemna materia, 26 proc.), a szczypta cukru (5 proc.) to materia, którą jesteśmy i która nas otacza.
Z kolei Michel Mayor i Didier Queloz ogłosili w październiku 1995 roku pierwsze odkrycie egzoplanety (planety poza naszym Układem Słonecznym) krążącej wokół gwiazdy typu słonecznego w naszej galaktyce macierzystej, Drodze Mlecznej.
W Obserwatorium Haute-Provence w południowej Francji, korzystając z przyrządów wykonanych na zamówienie, odkryli planetę 51 Pegasi b, kulę gazową porównywalną z największym gazowym gigantem Układu Słonecznego, Jowiszem. Okrążając w ciągu zaledwie 102 godzin macierzystą gwiazdę (nazwaną Helvetios), ta masywna planeta wprawia w ruch także ją. W rezultacie gwiazda Helvetios cyklicznie przybliża się i oddala od Ziemi, a jej światło staje się na zmianę odrobinę bardziej niebieskie lub nieco bardziej czerwone.
Astrofizyk Didier Queloz przed fotografią Drogi Mlecznej w Obserwatorium Genewskim, Genewa, Szwajcaria, 16.09.2009 r., ponownie wydane 8.10.2019 r. (SALVATORE DI NOLFI/PAP/EPA)
Odkrycie szwajcarskich naukowców zapoczątkowało rewolucję w astronomii. Od tego czasu znaleziono ponad 4000 egzoplanet w Drodze Mlecznej. Egzoplanety te mają niezwykle różnorodne rozmiary, formy i orbity, często sprzeczne z dotychczasowymi koncepcjami na temat systemów planetarnych. Zmusza to naukowców do rewizji swoich teorii. Liczne projekty poszukiwania egzoplanet mogą w przyszłości doprowadzić do odkrycia pozaziemskiego życia.
James Peebles urodził się w roku 1935 w Winnipeg (Kanada). Doktorat uzyskał w roku 1962 na Princeton University (USA). Obecnie jest profesorem nauk przyrodniczych Princeton University. „Moja rada do młodych naukowców, którzy zaczynają przygodę z nauką: powinniście to robić z miłości do nauki … Powinniście zaczynać pracę naukową z powodu fascynacji nauką” – powiedział kanadyjski astronom i kosmolog, komentując informację, że został laureatem Nagrody Nobla z fizyki.
Michel Mayor urodził się w roku 1942 w Lozannie (Szwajcaria). Doktoryzował się na Uniwersytecie Genewskim w Szwajcarii w roku 1971. Profesor na Uniwersytecie Genewskim w Szwajcarii.
Urodzony w roku 1966 Didier Queloz uzyskał doktorat w roku 1995 na Uniwersytecie Genewskim w Szwajcarii. Jest profesorem Uniwersytetu Genewskiego w Szwajcarii i Uniwersytetu Cambridge w Wielkiej Brytanii.
Autorzy: Paweł Wernicki i Joanna Morga, PAP.
