Bursztyn (resinit) – nieobrobiony bursztyn z regionu Bałtyku. Skamieniała żywica drzewna, znana również jako bursztyn, to żywica, która uległa fosylizacji. Żywica, która nie została całkowicie przekształcona w bursztyn, nazywa się kopalem. Ogólny termin dla takich materiałów to resinit. Kopal może mieć od kilku lat do ok. 33 000 lat. Prawdziwy bursztyn ma od kilku milionów do setek milionów lat – nawet aż do okresu karbonu. Zdjęcie ilustracyjne (James St. John, CC BY 2.0, zdjęcie modyfikowane / Wikimedia)
Mykeńczycy, czyli najstarsi Grecy, przybyli tu z północy z bursztynem; kto miał bursztyn, ten należał do elity – mówi PAP prof. Janusz Czebreszuk, dyrektor Polskiego Instytutu Archeologicznego w Atenach, jedynej tego typu polskiej placówki na świecie.
„Z bursztynem najpewniej przybyli tu najstarsi Grecy, to znaczy Mykeńczycy, pierwsi Grecy w epoce brązu. Bursztyn jest tu obecny od samego początku kultury mykeńskiej” – podkreślił profesor podczas rozmowy z PAP w siedzibie Polskiego Instytutu Archeologicznego w Atenach.
„Wiemy, że Mykeńczycy przybyli z północy. Z jakiej północy, tego nikt do końca nie wie. Najczęściej mówi się, że tą północą była Macedonia i Epir, te obszary, które są w granicach współczesnej Grecji” – podkreślił prof. Czebreszuk.
Według niego bursztyn zapewne przybył do Hellady z wiązką znaczeń religijnych, które miał na północy. „Już w neolicie w Europie Środkowej mamy zabytki w kształcie krążków z promienistymi zdobieniami, które jednoznacznie wskazują na Słońce. […] Zapewne także bursztyn przybywa na południe jako surowiec solarny. A Słońce to moc, to jest najważniejsze ciało niebieskie, a więc to jest także ciało niebiańskie, to jest też niebo. I te wszystkie symbole razem zbierają się w jedną wiązkę, która powodowała, że był to tak ważny surowiec: on uosabiał tę moc” – powiedział.
„Ten, kto miał bursztyn, kto miał bursztynowy naszyjnik, niejako miał jakąś część Słońca. Ci, którzy go mieli, a to były elity, bursztyn legitymizował, to znaczy uzasadniał ich pretensje do nadrzędnej pozycji w społeczeństwie” – opowiadał profesor.
Zwrócił uwagę na „dalekosiężne więzi elit epoki brązu, które kontaktowały się ze sobą na ogromne odległości”. Jak pokazują badania genetyczne, relacje te wynikały z faktu, że kobiety zamieszkiwały w nowym miejscu jako żony. „Ta sieć, która istniała wtedy w Europie, to była też sieć wymiany bursztynu. Surowiec krążył między elitami” – wyjaśnił rozmówca PAP.
Jak dodał profesor, najstarszy bursztyn mykeński znajdowany jest wyłącznie w najbogatszych grobach. Są to najczęściej naszyjniki, pektorały, ale też ozdoby głowy i włosów. Bursztyn noszono niezależnie od płci.
Z badań wynika, że większość znalezionego tu surowca to bursztyn bałtycki, tzw. sukcynit. „Miał on duże rozprzestrzenienie: jest znany od Wysp Brytyjskich po Ukrainę, ale główne złoża, które były znane w pradziejach, to są złoża nad Bałtykiem i nad Morzem Północnym” – wyjaśnił archeolog. „Właściwie największe, które my znamy, ale też były już znane na przykład w okresie rzymskim, to złoża nad Dolną Wisłą, Zatoka Gdańska. Do dziś Gdańsk jest centrum bursztynu. I już wtedy był centrum. Dwa tysiące lat temu, zapewne wcześniej też…” – dodał prof. Czebreszuk.
Pytany o to, jak wyglądają badania nad znaleziskami bursztynowymi, zaznaczył, że mają one kilka wymiarów. Można je badać pod kątem czysto archeologicznym, a więc analizować zabytek archeologiczny jako artefakt kultury materialnej. Można też analizować sposób jego produkcji. „Były inne tradycje produkcyjne w różnych miejscach. Na tej podstawie możemy też określić, skąd pochodziło [znalezisko], gdzie był warsztat i jaka była wiedza tego wytwórcy” – przekazał dyrektor. „No i oczywiście jest też wymiar badania żywicy kopalnej, a więc tego, czy to jest sukcynit, czy to jest coś innego, bo żywic kopalnych jest bez liku” – podkreślił ekspert.
Profesor przyznał, że badania nad bursztynem to w Grecji specjalność Polskiego Instytutu Archeologicznego. Placówka oficjalnie powstała w 2019 roku, gdy greckie władze uznały ją za tzw. szkołę zagraniczną, a oficjalnie otwarto ją w 2021 roku po wyremontowaniu nabytego lokalu w centrum Aten. W Polsce Instytut powstał przy UAM w Poznaniu. Dzięki placówce polscy naukowcy mogą prowadzić samodzielnie badania w Grecji.
Z Aten Natalia Dziurdzińska, PAP.
